Sergiyi gezerken merak ettikleriniz

“Kazı İşleri” sergisi boyunca, hem medya mensuplarının hem de sergi ziyaretçilerinin sıkça sorduğu sorular oldu.

Aşıklı Höyük Kazı Başkanı Prof. Mihriban Özbaşaran ve Dernek başkanı Ferhat Boratav bu soruları yanıtladılar.

Aşıklı Höyük neden önemli? Ülkemizde değeri yeterince biliniyor mu, bilinmiyorsa neden?

Yalnızca Aşıklı Höyük değil, Türkiye’deki pek çok Neolitik yerleşim yeterince bilinmiyor. Bunun bir nedeni, Türkiye tarihini son 8-9 yüzyılla sınırlı şekilde öğretme, anlatma tercihi. Oysa kültür ve tarih mirasımız çok, ama çok daha zengin. Dünyadaki benzer coğrafyalarla kıyasla, Fırat-Dicle havzasından Ege-Marmara kıyılarına Anadolu, insanın  yerleşik hayata, tarım düzenine geçiş sürecini en iyi okuyabildiğimiz yerlerden biri.

Ferhat Boratav, Aşıklı Höyük Dostları Derneği başkanı

Aşıklı Höyük neden önemli? Ülkemizde değeri yeterince biliniyor mu, bilinmiyorsa neden?

Yalnızca Aşıklı Höyük değil, Türkiye’deki pek çok Neolitik yerleşim yeterince bilinmiyor. Bunun bir nedeni, Türkiye tarihini son 8-9 yüzyılla sınırlı şekilde öğretme, anlatma tercihi. Oysa kültür ve tarih mirasımız çok, ama çok daha zengin. Dünyadaki benzer coğrafyalarla kıyasla, Fırat-Dicle havzasından Ege-Marmara kıyılarına Anadolu, insanın  yerleşik hayata, tarım düzenine geçiş sürecini en iyi okuyabildiğimiz yerlerden biri.

Tanıtmak için ne yapmalı?

Bu mirası, ders kitaplarından kültürel etkinliklere, her yere yansıtmamız lazım. İkincisi, ören yerlerini, turizmin bir uzantısı olarak görme; önemini, çekebileceği turist sayısınına göre ölçme; bütçesini de ona göre verme kolaycılığından vazgeçmek gerekiyor. Son olarak, bu müthiş mirası kazan, araştıran bilim insanlarının da, bulgularını, daha cömertçe, ve hatta aralarındaki tartışmaları da yansıtır şekilde, meraklısıyla paylaşmayı, ve bu meraklı halkasını genişletmeyi öğrenmeleri gerekiyor.

Aşıklı Höyük Dostları Derneği neden, ne zaman, ne amaçla kuruldu?

Doğa belgeselleriyle ve yaban hayatı için verdiği mücadeleyle herkesin tanıdığı David Attenborough’un bir sözü var: “İnsanlar deneyimlemedikleri şeyleri önemsemez, önemsemediklerini de korumaz.” Bizim için de aynısı oldu. 2018 ve 2019’da, Aşıklı’yı gezdik, Aşıklı insanlarının gündelik yaşamının izlerini gördük. Arkeologların tutkusuna, nasıl toprağı santim santim kaldırarak binlerce yıl geriye doğru gittiklerine tanık olduk. Bu Derneği kurarak, kazıya destek olmak, daha geniş tanıtmak fikri gelişti. Sonra bu kazının yöre insanına kültürel-ekonomik kaynak haline gelmesi için ne yapabiliriz diye düşündük. Bu da bizi sosyo-ekonomik sürdürülebilirlik projeleri geliştirmeye götürüyor. Aşıklı’nın bize mirasında “Neolitik gıda ormanı” gibi ekolojik tarım uygulamalarında kullanabileceğimiz kalkış noktaları buluyoruz.

Türkiye’de başka arkeolojik kazı alanları için kurulmuş, benzer dernekler var mı? Böyle bir derneğe neden ihtiyaç var? Aşıklı’nın bilinirliğinin artması veya kazı çalışmalarının sürekliliği için işaret etmek istediğiniz herhangi bir ihtiyaç var mı?

Ne yazık ki, gönüllüleri biraraya getiren, arkasında büyük bir kurumun, bir hayırseverin olmadığı bizim gibi arkeoloji derneği pek yok. Oysa, kazı çalışmalarına ve araştırmalara düzenli maddi destek sağlamak çok önemli. Arkeologların ürettiği bilginin toplumla paylaşılmasında aracı olmak gerekli. Ve en önemlisi, yıllarını bir kıraç tepeyi kazmaya adayan bilim insanlarının, çabalarının öneminin anlaşıldığını, sahiplenildiğini hissetmeleri. Bütün bunları başarmanın en iyi yolu, bu tür sivil toplum girişimleri.

Aşıklı’dan başlıca öğrendiğiniz şeyler neler? Sizi Aşıklı’da öğrendiğiniz şeylerden yahut kazılarda elde edilmiş bulgulardan en çok şaşırtanlar neler?

Aşıklı Höyük’te neredeyse kırk yıldır süren kazı ve araştırmaların bize öğrettiklerini özetlemek çok zor. Ama her yeni bulguyu, araştırmayı Derneğimizin ve kazı ekibinin web sitelerinde yansıtmaya çalışıyoruz. Beni bulgulardan ziyade etkileyen ise, bu bulgulara ulaşmak için kullanılan yepyeni bilimsel yöntemler. Örneğin, hayvan idrarının toprakta bıraktığı 10 bin yıllık izlerden, insanın hayvanları evcilleştirmesi süreciyle ilgili çıkarsamalar yapabilmek. Bu yöntemlerle ve müthiş bir sabırla sürdürülen araştırmalar,  “başka türlü yaşamak, başka tür toplumlar da mümkün(müş)” diyebilmemizi sağlıyor. Aşıklı Höyük’ü tanıdıkça, hayâl dünyanız genişliyor.