Aşıklı’ya gelen herkes bilir ufuktaki o görüntüyü: Gün içinde rengi her saat değişen, çifte zirvesi her daim bulutlarla oynaşan haşmetli Hasandağı.
Adına türküler yakılmış bir doğa harikasıdır Hasandağı. Dahası Ihlara-Kapadokya bölgesinin geçmişi, bugünü, kültürü, ekonomisi çok şey borçlu bu dağa. Bölgenin verimli tarım arazileri, turistleri çeken peribacaları, kaya kiliseleri, hep Hasandağı ile büyük kardeşi Erciyes ve küçüğü Güllüdağ’ın volkanik faaliyetlerinin yarattığı değerler.
Aşıklı Höyük maddi kültürünün en önemli unsurlarından biri olan obsidiyen de, volkanik patlamaların ürünü.
Aşıklı hikâyemizin ayrılmaz parçası olan Hasandağı’nın bir özelliği ise daha az biliniyor: Türkiye’nin halâ “aktif” olarak sınıflanan 10 volkanından biri bu dağ.
İşin bu tarafını, Prof. Mehmet Keskin’in Gazete Oksijen’de yayınlanan röportajından okuyalım:
Türkiye’de patlama potansiyeline sahip 10 volkan var. Uzmanlara göre “şiddetle püskürecekleri günü sinsice bekliyorlar”
- Çağatay Bayraktar*
Birçoğunuz “yaşanmadık felaket mi kaldı?” diye düşünüyor olabilirsiniz? İstanbul Teknik Üniversitesi Jeoloji Mühendisliği Bölümü’nden Prof. Dr. Mehmet Keskin’e göre evet. Keskin son 10 bin yıl içerisinde faaliyete geçmiş her volkanın patlama potansiyeli olduğunu ve 100 km’ye kadar çevresine zarar verebileceğini söylüyor. Ve afetlere de hazırlıklı olunması gerektiği konusunda uyarıyor.
EDİTÖR ÖNERİSİ: KURDA, KUŞA, AŞA; AŞIKLI HÖYÜK’TE “GIDA ORMANI” KURMAK
Türkiye’de aktif volkanlar hangi bölgelerde?
Doğu Anadolu 150 kilometre derinlikte, 1350 derece sıcaklıkta, sakıza benzer, yer yer magma içeren bir madde üzerinde duruyor. Bu yapı, depremlerin oluşmasına da sebep oluyor ve bölgede patlamaya hazır volkanlar da mevcut. Bunlar Türkiye’nin uyuyan devleri.
Bu volkanların aktif olduğunu nasıl tespit ediyoruz?
Aktif volkan son 10 bin yıl içinde püskürdüğü bilinen volkandır. Bu süre bir volkanın altındaki magmanın katılaşmadan kalması ve tekrar püskürmeye başlaması için yeterli. Türkiye’nin volkanik bir yapıya sahip olduğunu Doğu Anadolu’ya bakarak anlayabiliriz. Doğu Anadolu’nun yaklaşık üçte ikisi yani 43 bin kilometrekare volkanik kayalarla kaplı. Yani bir zamanlar Anadolu cehennem gibi bir yapıya sahipti. Bu durum içten içe devam ediyor.
Anadolu’daki volkanlar yakın tarihte patladı mı?
Büyük Ağrı’nın 1840’larda püskürdüğünü Ermeni papazların notlarından biliyoruz. Tendürek Dağı 1855, Erciyes ise M.Ö. 6680’de patlamış. Nemrut en son 1441 ve 1443’te püskürmüş. Örneğin çıkan lavlar Nemrut’un kuzeyinde halen taze, üzerinde bitki bile yok.
Volkanların etkisi ne olmuş?
Nemrut Yanardağı en büyük püskürmesini yaklaşık 90 bin yıl önce yapmış. Çıkan kızgın küller güneyde Bitlis’e, kuzeyde ise Muş’un Bulanık ilçesine kadar binlerce kilometre kare alanı metrelerce kalınlıkta kaplamış. Bu sırada kızgın volkanik malzeme 50 km’ye kadar ulaşmış.
EDİTÖR ÖNERİSİ: 9 BİN 500 YILLIK KAFATASI CANLANDIRILACAK
Sadece Nemrut Dağı mı Anadolu’daki yaşamı etkiledi?
Hayır. Hasan Dağı 9 bin yıl önce püskürüp lav ve kül çıkardığında orada insanlar yaşıyordu. Hatta Çatalhöyük’tekiler resmini yapmış ve insanlık tarihinde ilk defa bir volkanik patlamayı duvarlarına kaydetmişler. Hasan Dağı gelecekte de patlayabilir.
Bir zaman verilebiliyor mu? Örneğin olası İstanbul depremi için 30 yıl içinde olacak deniyor.
Volkanlar için böyle bir zaman veremiyoruz. Yarın da faaliyete geçebilir bin yıl sonra da…
Potansiyel tehlike nedir?
Bu aktif volkanlara 30 kilometre mesafede yaklaşık 4 milyon kişi yaşıyor. 100 kilometre içindeki mesafede ile yaklaşık 15 milyon kişi yaşıyor. Bir volkan patladığı zaman 100 km çapındaki alana zarar verebilir.
Ortaya çıkan lavlar 100 km’ye kadar ulaşabilir mi?
Lavlar yavaş hareket ettiği için yol açtıkları can kaybı daha az. Çünkü lavlardan kaçılabilir. Fakat Nemrut, Ağrı ve Hasandağı gibi volkanlar püskürdüğünde yüksek hacimde gaz ve kül çıkarabiliyorlar. Üstelik bu malzemenin sıcaklığı 600 ila 700 derece. Kilometrelerce yükselebilen ve yeryüzünü yalayarak ilerleyen kızgın kül-gaz karışımının hızı bazen saatte 600 km’ye, katettikleri mesafe ise 50-70 km’ye çıkabiliyor. Bu yüzden bunlardan kaçmak çok zor.
Patlama engellenebilir mi?
Hiçbir şekilde engellenemez. Üstelik volkanın patlaması atom bombasından bile daha tehlikeli. Örneğin 1980’de yılında Washington’da St. Helens Dağı’nın patlaması sonucu ortaya çıkan enerji 1600 atom bombasına eş değer.
10 aktif yanardağ
Divlit (Manisa)
Hasandağı (Aksaray)
Göllüdağ (Niğde)
Erciyes (Kayseri)
Ağrı (Ağrı)
Tendürek (Ağrı)
Nemrut (Bitlis)
Süphan (Bitlis)
Karacadağ (Diyarbakır-Şanlıurfa)
Melendiz (Niğde)
*Çağatay Bayraktar’ın Prof. Mehmet Keskin’le röportajı Gazete Oksijen’in 20-28 Ağustos sayısında yayınlandı.