Her yıl 6 milyon kişinin ziyaret ettiği, envanterinde dünyanın dört bir yanından 10 milyona yakın eserin olduğu British Museum’dan 30 yılda 2 bin kadar eserin çalınmış, bir kısmının ucuza eBay’a düşmüş olması herkesi hayrete düşürdü.
Müze yönetiminin olayla ilgili ihbarları ciddiye almamış olması, özenli bir soruşturma yürütmemesi, dahası envanteri kataloglamadaki eksikleri nedeniyle nelerin çalındığını bile tam anlayamamaları işi gerçek bir skandal haline getirdi.
Bu olayın, büyük müzelerdeki tarihi ve kültürel eserlerin köken ülkelere dönmesi konusunda, zaten hız kazanmış olan tartışma ve girişimlere yeni bir ivme kazandırması kaçınılmaz. Zaten olay ortaya çıkar çıkmaz başta Çin, Yunanistan, Mısır ve Nijerya gibi ülkelerden British Museum’u hedef alan açıklamalar gelmeye başladı. Türkiye bu olayı nasıl izliyor, bu konuda ne yapıyor? Gazete Oksijen’den Pınar Çelikel bu soruları, konunun en yetkili ismi, Kültür ve Turizm Bakanlığı Kaçakçılıkla Mücadele Dairesi Başkanı Zeynep Boz’a sordu.
Çalınan eserlerin künyeleri hakkında halen müzeden yapılan bir bilgilendirme yok. Burada olay, bizler gibi Kültür ve Turizm Bakanlığı Kaçakçılıkla Mücadele Dairesi’nin de dikkatini çekti. Daire Başkanı Zeynep Boz şöyle anlatıyor durumu: “Bizim eserlerimizin de çalınmış olması teknik olarak mümkün. Ancak müzeden şu ana kadar bu konuda bir açıklama gelmedi. British Museum’da yaklaşık 30 yıldır görev yapan Peter Higgs’in adının karıştığını, bu sebeple de görevine son verildiğini biliyoruz. 2 bine yakın eserin yıllara yayılan bir şekilde çalınarak satıldığı anlaşılıyor.”
Bu eserlere değer biçilemez
eBay’de satılmasının ve normal şartlarda değer biçmenin etik olmadığı eserlere değer biçilmesi, olayın başka bir boyutu. “Köken ülkelerin (İtalya, Yunanistan, Türkiye gibi) hiçbirinde eBay gibi bir platformda kültür varlıklarının satışı yasal değil” diyor Boz: “Ancak arkeolojik kültür varlıklarının satışının yasal olduğu ülkeler üzerinden (Almanya, İngiltere, Fransa, ABD gibi) bunların satışa sunulabildiğini görüyoruz. Son yaşadığımız örnekle de bu yasal zeminin yanlış olduğunu görüyoruz. British Museum’dan çıkıp eBay’de satıldı eserler!”
Peki, daha önce bizim eserlerimiz eBay’den satıldı mı? Şöyle yanıtlıyor Boz: “Diğer köken ülkelerin başına geldiği gibi bizden eserler de yasa dışı olarak platformlarda, başka ülkelerde satışa sunuluyor. Ancak eBay’de pek bizim eserlerimize rastlamıyoruz. Bizim de işimizin bir parçası bunları tespit edip hakkında adli işlem başlatmak ve eserlerin iadesini sağlamak. Tüm ülkeler aynı hassasiyetle yaklaşmıyor maalesef ama biz bu alandaki çabamızı sürdüreceğiz.”
1800’lerin sonunda Fethiye yakınlarındaki Ksanthos’ta bulunup British Museum’e götürüldü.
Hani bu müze çok iyi korunuyordu?
Müzeden eser çalınması bir başka tartışmayı da beraberinde getiriyor: Dünyanın pek çok bölgesinden eserleri toplayan ve bir bölümünü de çalıntı olduğunu bile bile bünyesine katan müzelerin “Biz bu eserleri koruyoruz” argümanı da yerle bir mi oluyor?
Boz şöyle diyor: “British Museum’ın da dahil olduğu pek çok Avrupa ve ABD müzesi koleksiyonlarını kurarken kendilerine ulaştırılan eserlerin yasal yollarla getirilip getirilmediğini son 10 yıla kadar ne kadar değerlendiriyordu bilemiyoruz. Maalesef bu müzeler biraz daha araştırılsa daha çok çalıntı eser çıkacaktır ancak kendilerinden çalınandan ziyade kendilerinin çalıntı olduğunu bile bile aldıkları eserler olacaktır bunlar. Bu eserlerin tespiti ve geri getirme çalışmalarımız karşılığındaysa köken ülkeler olarak hep şunu duyduk: “Biz daha iyi koruruz”, “Bizi senede 5 milyon kişi ziyaret ediyor”, “Biz tüm dünya için koruyoruz.” Dünyanın bir ülke ve bu ülkenin merkezinde bir şehrin tüm insanların ücretsiz ulaşıp, konaklayıp müze gezdiği bir yermiş gibi gösterildiği bu açıklamalar, aslında kolonyal bakış açısının artıklarıdır.”
Gerek British Museum gerek benzer birçok enstitünün kültürel miras için özellikle bulundukları ülkelere ve onların vatandaşlarına katkı sağladıkları elbette göz ardı edilemez. Peki, yıllarca kendini en iyi ‘bekçi’ olarak tarif eden ve bu yüzden Yunanistan’ın Parthenon Mermerleri’ni, Mısır’ın Rosetta Taşı’nı, Türkiye’nin Mausoleum’unu, Nereidler Anıtı’nı, Samsat Steli’ni ve daha onlarca eserini iade etmeyen British Museum’ın, 30 yıl süren bir hırsızlığı tespit edememesini nasıl açıklayabiliriz?
“Demek ki insanın olduğu yerde pek çok sorunun da olabileceğini hatırlamalı ve eserlerin asıl sahibi olan köken ülkelerin koruması altında da en az kendilerini sanat hamisi gören ülkelerde olduğu kadar korunabileceğini kabul etmeliyiz. Pazar ülkelerin müze ve kültür kurumlarının köken ülkelerden iadeiitibar mahiyetinde özür dilemesi gerekmektedir. Bu eserlerin yeniden ait oldukları topraklara iadesi de bir an evvel sağlanmalıdır” diyor Boz.
Pınar Çelikel’in ABD’li Savcı Bogdanos’la röportajı: “Tarihi Eserleri Kimse Sizden Çalmıyor, Eserleri Satanlar Içinizden Birileri”
https://asiklider.com/abdli-savci-bogdanos-tarihi-eserleri-kimse-sizden-calmiyor-eserleri-satanlar-icinizden-birileri/
British Museum politika değiştirmeli
Peki şimdi ne olacak? “Biz British Museum’a Dışişleri Bakanlığımız kanalıyla bir mektup ileterek koleksiyonlarında bulunan tüm Anadolu kökenli eserlerin hem tetkikini istedik hem de Nereidler Anıtı gibi yakın zamanda restore edilen eserlerin bilhassa incelenmesini ve orijinallik yönüyle değerlendirilmesini, müzede bulunan ve Anadolu kökenli olan tüm eserlerimizin de bu eserlerin yasal koruyucusu olan Türkiye Cumhuriyeti Devleti’ne iadesini talep ettik” diyor Boz.
Peki bu mümkün mü? Gerçekten de yıllardır yolunu gözlediğimiz eserleri geri almamızın yolu bu sayede açılır mı? Boz “British Museum yıllardır eser iadesi konusunda topu parlementoya atıyor, parlemento da ‘Müze özerktir’ deyip pası geri yolluyor. Ancak yaşanan olaylar British Museum’ın artık etik değerleri bir kez daha gözden geçirmesini zorunlu kılıyor. Bu da eser iadesi konusunda yeni bir politika demek ki biz de bu yaklaşımın değişmesi için uğraşıyoruz” diyor.
“Müze olarak yaşananlardan dolayı özür diliyoruz”
British Museum’ın soruşturma devam ederken görevine ara vermeyi tercih eden direktörü Hartwig Fischer: “Sıra dışı bir olay. Meslektaşlarım adına şunu söyleyebilirim ki müzemizdeki her parçanın güvenliğini son derece ciddi bir şekilde ele alıyoruz. Müze olarak yaşananlardan dolayı özür diliyoruz. Ancak bu duruma son verdik ve yanlışımızı düzeltmeye kararlıyız. Güvenlik düzenlemelerimizi şimdiden sıkılaştırdık ve kurum dışından uzmanlarla çalışarak eksik, hasarlı ve çalınan parçaların tam dökümünü çıkarıyoruz. Bu sayede eserleri geri getirmeye odaklanabileceğiz.”
Pınar Çelikel’in “Koruyamıyorsanız lütfen geri verin” başlıklı yazısı, ilk olarak Gazete Oksijen’in 1-7 Eylül 2023 tarihli sayısında yayınlandı.